Advocaat van de Nacht: ‘Thou shalt sample’

Tweemaandelijks schrijft Bjorn Schipper een column voor Clublife EDM Magazine waarin hij als ‘Advocaat van de nacht’ tips and tricks & do’s and don’ts geeft over alles wat te maken heeft met de dance-industrie. Check zijn tiende column hieronder of ga naar Clublife Magazine.

Thou shalt sample

‘Thou shalt not steal‘ was kort gezegd de uitkomst van een begin jaren ’90 in de VS tegen rapper Biz Markie aangespannen rechtszaak over het gebruik van een sample bestaande uit drie woorden en een loop van een gitaarakkoord van twee seconden. Diefstal dus. Gebruik je een sample van andermans muziek, ben je een dief, aldus de Amerikaanse rechter. In Nederland zijn door rechters niet echt uitspraken gedaan die specifiek over sampling gaan, maar ook hier heerst nog altijd de gedachte dat sound sampling een vorm van ‘klankjatten’ is.

De toon van ‘klankjatten’ is lang geleden gezet en min of meer ingeburgerd in de muziekindustrie en dat is jammer. Het was dan ook de tijd waarin talloze hip-hop albums gereleased werden die stijf stonden van de samples, zoals bijvoorbeeld ‘3 Feet High and Rising‘ van De La Soul en ‘Paul’s Boutique‘ van de Beastie Boys, die beide in 1989 uitkwamen.

Sampling als ‘klankjatten’ (blijven) zien vind ik een gemiste kans. Het gaat in mijn optiek namelijk voorbij aan het feit dat sampling muzikaal gezien primair als kunstvorm gezien moet worden. The art of sampling. Iemand die graag een sample van andermans muziek gebruikt, kan daar verschillende redenen voor hebben. Natuurlijk kan je met een sample je eigen productie pimpen als je kiest voor een populaire track. Het motief zal dan vaak commercieel getint zijn. Maar wat te denken van het brengen van een eerbetoon aan een artiest die op de een of andere manier belangrijk voor je is geweest? Of het moderniseren van ondergesneeuwde tracks, het toevoegen van een authentiek karakter aan een nieuwe track door een stukje van een original te gebruiken? Of het op ludieke wijze parodiëren van een bepaald werk?

Daarnaast is er nog de categorie van kunstzinnig samplen waarbij het zwaartepunt op het creatieve aspect ligt. De wijze waarop bijvoorbeeld Joris Voorn in 2009 zijn Balance 014 dubbelalbum heeft gemaakt, is wat mij betreft van een hogere orde. Beide mixen bestaan uit 102 tracks die als het ware muzikaal ‘geherinterpreteerd’ zijn. Voorn heeft de oorspronkelijke tracks eerst helemaal uit elkaar gehaald en daarna weer deels opnieuw in elkaar gezet. Beide mixen bevatten vele samples en loops afkomstig uit deze oorspronkelijke tracks, aaneengeregen tot prachtige mixen. Een meesterwerk als je het mij vraagt. Of luister maar eens naar de BBC Radio 1 Essential Mix van Nicolas Jaar van 19 mei 2012. Een aaneenschakeling van muzikale creativiteit waarin samples en loops een belangrijke rol spelen.

Recent bracht Jamie xx zijn persoonlijke albumdebuut ‘In Colour‘ uit. Ook daarin zijn talloze samples verwerkt, zoals een sample van Idris Muhammad’s ‘Could Heaven Ever Be Like This‘ in zijn track ‘Loud Places‘. Vlak nadat het album van Jamie xx uitkwam, meldde een vertegenwoordiger van de a capella groep The Persuasions dat een sample uit hun nummer ‘Good Times‘ zonder toestemming gebruikt zou zijn in de track ‘I Know There’s Gonna Be (Good Times)‘ van Jamie xx met Young Thug en Popcaan. Later bleek het een storm in een glas water omdat de sample wel netjes gecleared was. Heel even dook daar weer het spook van het ‘klankjatten’ op.

Hoe zit het nu juridisch met sampling? Wat mag wel en wat mag niet? We weten dat op de compositie en eventuele tekst auteursrecht rust. En op de muzikale uitvoering en (eerste) geluidsopname daarvan naburige rechten. Dat betekent dat bij sampling in principe twee categorieën rechten kunnen spelen, namelijk auteursrecht en naburige rechten. Let wel ‘kunnen’: gebruik je namelijk niets van de originele master, bijvoorbeeld omdat je iets naspeelt of na laat spelen, heb je alleen met auteursrechten op de compositie en/of tekst te maken.

Auteursrechtelijk is de vraag of sampling is toegestaan, lastig te beantwoorden. Zonder hulp van bijvoorbeeld een musicoloog is het een hele opgave om na te gaan of überhaupt een klein stukje van een compositie is overgenomen, en zo ja, of dat kleine stukje op zich zelf origineel genoeg is afgezet tegen de composities die al eerder bestonden (prior art). Dit zal steeds per muziekwerk bekeken moeten worden en dat valt niet mee. Onthoud dat bij de auteursrechtelijke beoordeling van sampling altijd gekeken wordt naar de mate van creativiteit in relatie tot zowel het oorspronkelijke muziekwerk als het werk waarin de sample is verwerkt.

Nabuurrechtelijk gaat het vooral om het kunnen aantonen van het gebruik van een stukje van de oorspronkelijke master. Het gaat daarbij niet om creativiteit maar om bewijsbaar samplegebruik in een track in relatie tot de oorspronkelijke master opname.

Zoals gezegd zijn er in Nederland geen specifieke rechterlijke uitspraken die over het fenomeen sampling gaan. In relatie tot gebruik van de master kunnen uit met name de VS en Duitsland vuistregels gehaald worden die de grenzen van sound sampling aardig inkaderen. In de VS oordeelde de Amerikaanse rechter in 2005 in de ‘Bridgeport‘ case dat iedere overname van een fragment uit een sound recording, hoe klein ook, voorafgaande toestemming vereist van de rechthebbende(n) op de master. Anders dan naar Nederlands recht is dat in de VS de auteursrechthebbende op de sound recording omdat men daar alleen maar auteursrechten kent, en geen naburige rechten zoals bij ons. In de zaak ‘Bridgeport’ ging het om gebruik door hip-hop groep N.W.A. van twee seconden uit ‘Get Off Your Ass and Jam’ van Funkadelic in hun track ‘100 Miles and Running‘.

De Duitse rechter volgde min of meer de Amerikaanse rechter door in de case ‘Kraftwerk I/II‘ in 2008 en 2012 te oordelen dat de overname van een geluidsfragment uit een master opname, hoe klein ook, inbreuk kan maken op de rechten van de fonogrammenproducent (meestal het label). De lengte van de sample is daarbij niet relevant. Kraftwerk – belangrijke pioniers op het gebied van elektronische muziek – viel over het gebruik van een drumbeat van twee maten (met een totale lengte van twee seconden) uit hun track ‘Metal auf Metall‘ uit 1977, verwerkt in het hip-hop nummer ‘Nur Mir‘ van Moses en Pelham. Na ruim 12 jaar geprocedeerd te hebben kreeg Kraftwerk dus gelijk. De Duitse rechter liet meewegen dat als je een sample vrij eenvoudig kan (laten) naspelen, het gebruik van de originele sample zonder toestemming niet gerechtvaardigd kan worden.

Het sprookje van 3 of 6 seconden vrij samplen is dus definitief uit. In theorie kan 1 seconde al fataal zijn. Tenminste, als het gaat om gebruik van een fragment van de oorspronkelijke master opname. Gebruik je een stukje dat lijkt op een stukje uit een andere compositie, ligt het soms wat genuanceerder.

In mijn volgende columns zal ik verder ingaan op het proces van het clearen van samples waarbij je voorafgaande aan sampling de verschillende rechthebbenden om toestemming verzoekt en mijn wens om het gebruik van samples sterk te stimuleren door onder andere het proces van clearen eenvoudiger te maken.